Witte zwanen, zwarte zwanen: Popper en het inductieprobleem

(Voor wie vogels wil, geen filosofie: hier zijn de mooiste.)

Vandaag (en de komende weken) ging het op college over het inductieprobleem. Het inductieprobleem is iets waar je tegenaan loopt als je op basis van een beperkte hoeveelheid informatie algemene dingen wil zeggen. Bijvoorbeeld: ik heb heel veel witte zwanen gezien, en nog nooit eentje die niet wit is. Dus alle zwanen zijn wit!

Tot ergens in de 18e eeuw zou geen Europeaan geknipperd hebben over “alle zwanen zijn wit”, want zwarte zwanen komen uit Australie en waren hier toen nog niet bekend. Tegenwoordig weten we dat er zwarte zwanen zijn, al hebben veel mensen er nog nooit eentje gezien. En zo blijkt: het kan wel waar zijn dat alle zwanen die je gezien hebt wit zijn, en misschien zijn dat er wel een miljoen – dat zegt niet dat de volgende zwaan die je zal zien ook wit is!

Dit is nogal een probleem, want het geldt niet alleen voor zwanen maar voor al onze waarnemingen. We kunnen nooit alle verse druiven die ooit hebben bestaan doorsnijden om te testen of een druif nat is van binnen. Mogen we er dan wel op vertrouwen dat de volgende druif waar we in bijten van binnen nat zal zijn?

Bijna iedereen die geen wetenschapsfilosoof is vindt van wel. In de praktijk blijkt namelijk dat het bijna altijd zo is. En als het een keer niet blijkt te kloppen (zoals met de Australische zwaan), dan merk je dat op en corrigeer je je theorie. Niemand stapt in het vliegtuig met de gedachte “ik hoop maar dat de natuurwetten tijdens de vlucht hetzelfde blijven”.

Alleen is het idee van wetenschap dat het beter zou zijn dan zeggen “het ging altijd zo, dus nu zal het ook wel”. We zouden eigenlijk moeten weten wanneer je mag generaliseren en wanneer niet.

Mijn filosoof van de dag is Karl Popper, en hij vond dat het gewoon nooit mag. Het inductieprobleem, zegt hij, is eindeloos, we komen er helemaal nergens mee. Als je dingen echt zeker wilt weten moet je iets anders bedenken.

Popper komt met een stappenplan: men neme een idee. Maakt niet uit wat voor idee. Je mag het ook bedenken waar en wanneer je wilt (in bad bijvoorbeeld). Vervolgens ga je bekijken wat de consequenties van dat idee zouden zijn. Bijvoorbeeld: als alle zwanen wit zijn, is een ding dat groen is geen zwaan, en als iets een zwaan is is het wit! Als nu blijkt dat geen van die consequenties met elkaar in tegenstelling zijn ben je al een stap verder: je theorie is in ieder geval niet met zichzelf in tegenspraak. Grote vreugde!

Dan moet je natuurlijk nog even checken of je idee wel nieuw is, anders voegt het niks toe, maar dat is meer boekhouden. Het leuke werkt begint nu pas: testen of de consequenties van de theorie kloppen. In het geval van onze theorie pak je dus eerst een hoop groene dingen en controleert die op zwaan-heid. Allemaal geen zwaan? Mooi, volgende test.

Als volgende stap grijp je een kluit zwanen, laat iemand foto’s maken, en terwijl je in de wachtkamer van het ziekenhuis je tijd verdoet totdat de dokter je heeft opgekalefaterd (volgende keer nemen we meerkoeten) bekijk je die foto’s om te zien of al je testzwanen wit zijn. Als daar een zwarte zwaan tussen zat weten we nu absoluut zeker dat onze theorie niet klopt, en noemen we deze gefalsificeerd. Is dat niet het geval, dan…

…dan hebben we een theorie die nog niet gefalsificeerd is.

Dat is het grote nadeel van Popper: eigenlijk weet je aan het eind van de rit alleen maar een hoop dingen die absoluut niet zo zijn, en had je dus net zo goed naar een lezing van Deepak Chopra kunnen gaan. De theorieën waarvan we nog-niet-kunnen-zeggen-dat-ze-niet-kloppen worden wel steeds mooier en preciezer, door al dat getest van verschillende consequenties, maar er komt geen moment waarop we kunnen zeggen: dit is WAAR.

Aan de ene kant zou je kunnen zeggen dat het niet Popper’s schuld is, en we nu tenminste iets zeker weten, waar we daarvoor hoogstens valse hoop hadden. Aan de andere kant, erg bevredigend is het nou niet. En daarom gaan we op college nog een paar weken door met dit onderwerp :)

4 thoughts on “Witte zwanen, zwarte zwanen: Popper en het inductieprobleem”

    1. > Eigenlijk heeft Popper wel gelijk, maar het is zo onbevredigend

      Eens mee! Moest glimlachen als ik dit heb gelezen, precies zo vind ik het ook…

  1. Mooi overzicht / introductie, dank u wel!

    “Niemand stapt in het vliegtuig met de gedachte “ik hoop maar dat de natuurwetten tijdens de vlucht hetzelfde blijven”.”

    Moet toegeven dat ik het idd heb gedacht – ja eerlijk, ik heb het feitelijk gedacht. Dus is uw voorbeeld weer een zwarte zwaan voorbeeld – u heeft niemand in uw ervaring niet kennen geleerd die zo zou denken…

Leave a Reply to marijke Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.